Een reis het bos in

Maar vandaag is het Internationale dag van de bossen (21 maart) en de lente is in dit kleine stukje paradijs, aan de voet van het Slieve Gullion-gebergte in het zuiden van county Armagh, daadwerkelijk aangebroken.

Ik loop diep in het hart van Killeavy Castle Estate, een landgoed van 350 hectare, en bevind me in het vriendelijke gezelschap van Ann Ward, een zachtaardige, lokale gids en geaccrediteerd beoefenaar van shinrin-yoku of 'bosbaden'.

Deze praktijk, die nu over de hele wereld wordt beoefend, werd in de jaren tachtig van de vorige eeuw in Japan ontwikkeld als een therapeutische reactie op de toenemende stress die werd toegeschreven aan de snelle verstedelijking en de op technologie gerichte samenleving, en de daarmee samenhangende, steeds groter wordende afstand tussen mens en natuur.

Al het goede van het bos in je opnemenJe kunt bosbaden wel vergelijken met zonnebaden. Maar in plaats van de zonnestralen en hun gezondheidsbevorderende vitamine D doe je je tegoed aan de weerstandsverhogende voordelen van levende planten in het aardse landschap.

En ja, je houdt je kleren aan. Ann heeft me juist geadviseerd om laagjes te dragen, zodat ik me warm en knus voel tussen al deze schoonheid.

Uit wetenschappelijke onderzoeken is gebleken dat twee uur bewuste onderdompeling in een bosomgeving de weerstand wel 10 dagen meetbaar verhoogt. Het positieve effect van een hele dag kan wel een maand lang aanhouden.

Het blijkt ook dat de ervaring onze stemming en energie verbetert, onze creativiteit stimuleert en ons probleemoplossend vermogen vergroot. Andere bewezen voordelen zijn onder meer een verlaging van het niveau van het stresshormoon cortisol, een verlaging van de bloeddruk en de bloedsuikerspiegel en een verbetering van de pijndrempels, concentratie, het geheugen en de algehele geestelijke gezondheid.

Bosbaden betekent een pauze nemen om de schoonheid om je heen op te merken. Het belangrijkste aan deze oefening van bewust lichamelijke onderdompeling in de natuur is dat je volledig aanwezig bent om je omgeving bewust te ervaren. Je kunt dit zelfstandig doen. Net buiten Belfast bijvoorbeeld, waar de lokale autoriteiten gratis bosbedden hebben geplaatst om onder de torenhoge beukenbomen van het bos van Minnowburn op te liggen, omhoog te kijken en de wereld op een nieuwe manier te bekijken.

Of je kunt het als ervaring delen, misschien door in het bos zelf te overnachten. We noemen bijvoorbeeld de magische accommodatie Finn Lough, met zijn duizelingwekkende, nieuwe geodetische koepels en overweldigende spa in het bos in county Fermanagh, of de rustiek-chique huisjes van Cabu By The Lakes in Killykeen Forest Park in county Cavan.

Je kunt ook kiezen voor een meer gestructureerde benadering van shinrin-yoku, meestal tijdens een twee uur durende, begeleide, zintuiglijke onderdompeling. Deze begeleide ervaringen duiken op speciale plekken op het eiland Ierland op, van de imposante wintereikenbossen van Glengarrif in west-Cork tot de Courtown Woods in county Wexford.

Het mooie van een ervaren beoefenaar als gids is dat je al het rationele linkerhersendenken en -plannen aan hen kunt overlaten en alleen met je intuïtieve rechterhersenhelft hoeft te reageren op de verschillende rituele 'uitnodigingen'.

Een van de uitnodigingen die Ann mij doet tijdens onze sessie in het zuiden van Armagh is om wat tijd te nemen om goed naar het bos te luisteren. “Is het niet geweldig,” zegt ze “om niets anders te doen dan aandacht te besteden aan je adem en te luisteren naar de geluiden om je heen.”Het is inderdaad een zeldzame luxe in onze wereld die nooit stilstaat, maar wel een luxe die we allemaal gemakkelijk in ons leven zouden kunnen inpassen als een regelmatige, persoonlijke gewoonte, die bovendien geen geld kost.

Wanneer mijn gedachten stiller worden, gaat er een geluidswereld voor mij open. Die wind is er wel, maar spreekt vandaag in zachte lentetinten. Hij ruist door de nabijgelegen takken en neemt de onregelmatige werkgeluiden van een boer mee die vandaag profiteert van het goede weer.

In de buurt loeit een koe en verder weg is het gedempte geblaf van een klein hondje dat veel te vertellen heeft. Daarboven het vreugdevolle gekwetter van de inheemse vogels, afgewisseld met de klagelijke roep van de pauwen die op dit landgoed patrouilleren. En te midden van dit alles mijn eigen gestage adem – licht en rustig – die me eraan herinnert dat het fijn is om in leven te zijn en hier op dit moment te zijn.

Bosbaden kun je in principe overal doen waar je je onder kunt dompelen in natuurlijke schoonheid. Onderzoek heeft echter aangetoond dat de hoge niveaus van fytonciden, die door bomen worden geproduceerd, een bijzonder anti-microbieel effect hebben op ons lichaam en dat helpt om ons immuunsysteem te stimuleren.

Maar voor Ann is dit niet zomaar overal. Er is een intimiteit in het landschap die ze vandaag met mij deelt: in zowel haar persoonlijke verbondenheid met het landschap en wat ze omschrijft als de bijbehorende 'knuffel in een landschap'-kwaliteit.

De tijd telt niet meer terwijl ze verhalen vertelt over haar idyllische kindertijd en bezoeken aan familieleden in berghutten, zoals de plek waar haar moeder is geboren; over het schilderen van verse eieren die vervolgens tijdens het paasritueel van de heuvel af worden gerold; of over het aan de praat houden van het haardvuur ... met de oude blaasbalgen zoals generaties voor haar dat ook deden.

De spirituele en familieband die Ann heeft met de bossen van Slieve Gullion is doordrenkt van oudere verhalen over de vrouwen en mannen van deze berg.

De met beuken omzoomde begraafplaats en de ruïnes van twee kleine kerken die praktisch tegen elkaar aan zijn gebouwd, staan bekend als Killeavy Old Churches. Hier stichtte St. Moninna aan het eind van de vijfde eeuw een belangrijk klooster. Een 9e-eeuwse martyrologische tekst spreekt van 'een bosrijk gebied, eenzaam met uitzondering van varkens en wolven, onder de berg'.

Oude verhalen vertellen nog over een beroemd wonder waarbij op mysterieuze wijze een enorme houten balk van de bergtop naar beneden werd vervoerd voor de vierde kloosteroverste, Derlaisre, om deze vervolgens te gebruiken als nokstuk voor de kerk, die toen nog van hout was. Het klooster overleefde een veelbewogen millennium met plunderende Vikingen in de 10e eeuw en een dodelijke storm in de 12e eeuw, voor het in 1542 door Thomas Cromwell namens Henry VIII werd opgeheven.

Andere lokale verhalen gaan een stapje verder dan de geschiedenis, ze verdwijnen in het rijk der mythen. Dit gebied is per slot van rekening de thuisbasis van twee van de legendarische strijders van de Ierse mythologie, Fionn MacCumhaill van de Fenian Cycle en Cú Chulainn van de Ulster Cycle. Maak een rondwandeling langs de hoge groenblijvers van de Slieve Gullion Forest Park Drive, bezoek de Giant’s Lair Children’s Story Trail en het Slieve Gullion Adventure Playpark. En loop het laatste stukje naar de top waar je het hoogste, uit de steentijd afkomstige ganggraf van Ierland vindt.

Dit prehistorische grafmonument is op zo'n manier gebouwd dat de ondergaande zon tijdens de winterzonnewende naar binnen schijnt en de achterkamer verlicht. Lokaal staat deze structuur ook wel bekend als het huis van de mythische wijze vrouw Cailleach Beara. In de buurt ligt het magische meer, waarin deze gevreesde en geëerde vrouwelijke figuur volgens de legende een jonge Fionn MacCumhaill in de verleiding bracht om te zwemmen, waarna hij als een oude man weer opdook. Hoewel hij zich later van haar betovering kon ontdoen, bleven zijn vermaarde haren de rest van zijn leven schokkend wit.

Dit land omvat een drama dat hier al zelfs voor de komst van de mens was. Vanaf de top van Slieve Gullion – ongeveer 60 miljoen jaar geleden was dit een vulkaan – kun je zien hoe dit landschap is gevormd door zowel ijs als vuur.

De omringende 'ringdijkheuvels' zijn ontstaan, waar vloeibaar gesteente ooit langs verschillende breuken op de cirkelvormige breuklijn omhoog is gekomen. Later hielpen de gletsjers van de opeenvolgende ijstijden met het uithollen van de diepe dalen in wat nu de Ring of Gullion is. 

Later stonden er op deze heuvels vele inheemse bomen, onderdeel van het dichte, gematigde regenwoud waarmee het grootste deel van Ierland ooit bedekt was. In het prachtige, door Hometree gepubliceerde, foto- en tekstboek Under Summer Pastures: Explorations and Essays from Ireland’s Temperate Rainforests leerde ik dat daar de oude naam Inis na bhFiodhbhad of bosrijk eiland vandaan komt.

De steeds verdergaande ontbossing van het eiland begon 6000 jaar geleden toen de prehistorische mens uit de steentijd ruimte nodig had voor landbouw.

Het noordoosten was een van de laatste gebieden van het eiland dat ontbost werd. De 17e-eeuwse Plantation of Ulster zette de meeste overgebleven bossen hier om in waardevol hout voor de scheepvaart en dakbedekking.

In Ulster en ook elders op het eiland treffen we nog steeds inheemse bossen en gematigde regenwouden aan. Ze leven in harmonie met bomen die de nieuwkomers als de Anglo-Normandiërs met zich meebrachten, zoals de beuk en de meer recentere, groenblijvende sitkaspar.

De herinneringen van deze eeuwenoude bossen leven ook op subtielere manieren voort in het landschap, aldus de lokale historicus en berg- en wildplukgids Brian Hoey van Mountain Ways Ireland. Brian kent de Ring of Gullion als zijn broekzak en kan de geheimen van het land goed lezen.

“Vóór aanplanting was het oerbos hier zo dicht begroeid dat er wordt gezegd dat een eekhoorn de bijna 30 km tussen Crossmaglen en Newry kon afleggen zonder ooit de grond te raken. Maar zelfs in gebieden waar de boomsoorten zich vooral nog maar beperken tot de lijsterbes, hulst, sleedoorn en meidoorn zijn er nog steeds een aantal van de oude indicatorsoorten, zoals de bosanemoon en klaverzuring, en de weelderige tapijten van boshyacinten.”

Deze blijven hangen als een geurige herinnering aan de inheemse bossen waar ze ooit deel van uitmaakten.

Gelukkig zijn er lokale projecten die de toekomst van deze inheemse bossen ontwikkelen en hun blik richten op hun verleden. Killeavy Castle Estate heeft een uitgebreid duurzaamheidsprogramma opgezet om de bestaande eiken en berken verder uit te breiden. Dit zal een van de grootste loofboomgebieden in particulier bezit in Ierland en het Verenigd Koninkrijk zijn. En beneden in de vallei, bij Bluebell Lane Glamping in Mullaghbawn, is houtdraaier Padraig Carragher bezig met de verwildering van 26 hectare landbouwgrond.

Padraig heeft meer dan 20.000 inheemse bomen geplant, waaronder els, hazelaar, wilde lijsterbes, berk en eik. Gasten van de glampingsite Bluebell Lane of van de verschillende culturele en ambachtelijke activiteiten kunnen wandelen over een pad langs deze vijfjarige jonge boompjes. Er zijn vrijstaande, knoestige oude meidoorns die in de Ierse traditie aanbeden werden als sprookjesbomen, omdat ze kinderen zouden hebben betoverd. Ook kom je langs nieuw aangelegde vijvers die al gonzen van leven.

Wilgentenen worden geteeld voor de lokale mandenmaakster Jeanette Keenan, die Padraig tijdens de lockdown heeft geholpen met de bouw van een huis uit de ijzertijd, compleet met eiken staanders, dwarsbalken van hazelaarhout, dakspanten van essenhout en muren van geweven wilgen onder een rieten dak.

Padraig legt uit dat het verwilderingsbeleid 'een uitnodiging aan vogels is om terug te komen naar de omgeving'. De glampingaccommodaties bestaan uit herdershutten en safaritenten en 'stellen bezoekers in staat om even te ontsnappen aan de stress van het dagelijks leven en te proberen in het moment te leven'. Met andere woorden, het is een perfecte plek om je gemoedstoestand voor te bereiden op bosbaden.

Padraig organiseert ook een praktische bezoekerservaring Keltisch houtdraaien in zijn studio met uitzicht op Slieve Gullion. Deelnemers maken een Keltische amulet van een hanger van inheems hout, die ze vervolgens etsen met het symbool van hun geboortemaand, geschreven in het oude Ierse script van Ogham.

“We gaan terug naar de tijd van de Keltische druïden, die de sterren, zon en de maan aanbeden”, legt hij uit. “De Keltische kalender heeft 13 maanden voor de 13 maancycli en elk van die maanden is verbonden met een inheemse boom.”

Elke boom heeft zijn eigen Ogham-letters en zijn eigen symbolische weerklank. “Berk betekent het begin of de geboorte, dus dat is het begin van de kalender … en deze eindigt met els, het symbool van de wijze, oude man.”

Verschillende bomen worden in verband gebracht met bescherming: essenhout werd gebruikt om speren en pijlen te maken, elzenhout was goed voor beschermende schilden, terwijl lijsterbes of wilde lijsterbes werd gebruikt voor geestelijke bescherming. De hazelaar is onlosmakelijk verbonden met wijsheid: Fionn MacCumhaill at de Salmon of Knowledge (zalm van wijsheid) die zelf een hazelnoot uit de Well of Wisdom (bron van wijsheid) had gegeten. Dit gaf hem de wijsheid die hij nodig had om leider van de Fianna-strijders te worden.

De Keltische cultuur aanbad al deze bomen maar de meeste eer kwam toe aan de machtige, lang levende eik. Deze werd beschouwd als de koning van het bos, of het gematigde regenwoud, wat de meeste bossen tenslotte ooit waren.

Dat dit eerbetoon ook door de vroege christenen in Ierland werd gekoesterd, zie je terug op verschillende christelijke vindplaatsen, die een sterke link hebben met het eikenbos. De naam Kildare, waar St. Brigid haar abdij stichtte, komt bijvoorbeeld van Cill Dara, wat 'eikenhouten kerk' betekent. En de naam Derry~Londonderry komt van Doire Cholmcille, of 'eikenhout van Colmcille', naar weer een andere patroonheilige van Ierland. St. Colmcille, naast St. Patrick en St. Brigid een van de patroonheiligen van Ierland, bouwde zijn klooster in 542 na Chr. midden in een eikenbos, waar de druïden vroeger aanbaden.

Gids David Douglas van Derrie Danders Tours verklaart: “Hij zou dit om politieke redenen hebben gedaan. In die tijd vereerden mensen bomen, dus hij vestigde zijn klooster juist daar om te zeggen: 'Dit is de nieuwe manier'."

De originele eikenbossen van Derry~Londonderry zijn al lang gekapt voor hun waardevolle hout. Als je de levensduur van deze geweldige bomen in ogenschouw neemt, zijn de eiken die je nu in de parken van de stad tegenkomt slechts baby's. Bezoekers die de gematigde regenwouden van Ierland van dichtbij willen leren kennen, kunnen zich opgeven voor begeleide landschaps- en habitattours in het noordwesten, met de in Derry wonende paleo-ecoloog en gids Martin Bradley van Foyle Trails.

Voor zijn Mythology and Ecology of a Celtic Rainforest ervaring trekt Martin naar het naburige County Tyrone om bezoekers de rijke folklore en mythologie te onthullen die zich rond Keltische bomen en plantensoorten hebben ontwikkeld.

De Ierse bossen en wouden vormen nog steeds een fascinerend en veelzijdig inkijkje in het verleden. Er zijn nog veel afbrokkelende ruïnes en nederzettingen die eeuwen en zelfs millennia teruggaan. In Courtown Woods ligt het 5e-eeuwse Highcross of Kilbride tussen de oude bossen, die zij aan zij leven met de beuken, kastanjebomen en kustmammoetbomen die de vijfde graaf Stopford er in de 19e eeuw plantte.

In het Cuilcagh Lakelands Geopark in county Fermanagh kijkt het Lough Navar Forest uit over de overblijfselen van een 'crannog', een door de mens gemaakte eilandboerderij uit de bronstijd. Tussen de 520 hectare aan loof- en naaldbomen van het Lower Lough Erne in Castle Archdale Forest kun je niet alleen een 17e-eeuwse vestingstad verkennen maar ook belangrijke aanlegsteigers en gebouwen voor vliegboten uit de Tweede Wereldoorlog zien.

Tijdens mijn eigen omzwervingen door de bossen van Noord-Ierland kwam ik terecht in het loofboombos Mountsandel Wood in Coleraine. Als je de rivier de Bann vanaf de prachtige noordkust van Antrim naar het zuiden volgt kom je er. Daar maak ik kennis met Derek Sinnamon, auteur van Reflections on the Bann, die een speciale band heeft met deze bossen en het mysterieuze grondwerkfort dat midden in het bos onder het gras verborgen ligt.

Ook hij heeft fijne herinneringen aan de tijd dat hij met zijn familie paaseieren rolde van deze heuvels. Maar recentelijk is hij meer gefascineerd geraakt door de veel oudere herinneringen van deze hellingen langs de rivier. Het fort zelf is niet uitgegraven en de geleerden zijn er nog niet over uit of het de plek is van een 12e-eeuwse Anglo-Normandische terp of dat het fort nog veel ouder is. Net achter het fort ligt echter een archeologische opgraving uit 1973, die het bewijs heeft gevonden van de vroegste menselijke nederzetting in Ierland, die ongeveer 10.000 jaar oud is.

We weten dit omdat, in tegenstelling tot de vele stenen gereedschappen die hier zijn gevonden, de ouderdom van overblijfselen van organisch materiaal, dat vanwege de lage zuurgraad in de bodem bewaard is gebleven, middels koolstofdatering is vastgesteld. Overblijfselen van hutten en stookplaatsen bezaaid met visgraten en geblakerde hazelnootdoppen duiden op het dagelijks leven van een familie van mesolithische jager-verzamelaars in deze beboste heuvels.

Ze zullen deze plek niet alleen hebben gekozen voor het panoramisch uitzicht over land en zee, maar ook voor de overvloedige voedselbronnen: zalm en andere vis uit de lager gelegen getijdenrivier, paling die het laatste deel stroomopwaarts aflegde van de Sargasso Sea naar Lough Neagh, noten en wilde appels uit de omringende bossen, en misschien wel houtduif, haas of wild zwijn als ze deze konden vangen.

Ik ga later alleen terug naar het fort en zit op de rand van de heuvel. Ik zie duikende reigers en aansnellende meeuwen boven de rivier onder me.

Ik luister naar de klanken van het bos om me heen en naar de geluiden van het leven rondom het bos – het verre maar duidelijke gegier van autobanden op het asfalt, een elektrische heggenschaar in de zon, een vliegtuig die hoog overvliegt – en vraag me af naar welke geluiden de mesolithische familie 10.000 jaar geleden luisterde, toen de moderne mens hier nog niet rondliep en de stem van de natuurlijke wereld vele malen duidelijker klonk. Vermoedelijk wist een jager-verzamelaar goed naar een bos te luisteren.

Op mijn laatste avond geniet ik van de ingetogen luxe van Burrenmore Nest net ten noorden van de Atlantische kust in Downhill Woods. Hier staat de dikste sitkaspar van Ierland en is het slechts een korte wandeling naar de bijzondere Mussenden Temple en Downhill Demesne. Voor de zandstranden moet je dan nog een klein stukje doorrijden. Ik ben net op tijd voor de zonsondergang bij Magilligan Point en Inishowen.

Als de schemering valt, lig ik in mijn eigen hottub onder een van de vier uitzonderlijke privélodges tussen de groenblijvers: de mijne heet de Peacock’s Roost, vernoemd naar een familie pauwen die op dit tijdstip graag in de hoge bomen klimmen als veilig heenkomen voor de nacht.

Ik zet de bubbels uit en luister naar het gekletter van water op stenen van de nabijgelegen waterval, terwijl mijn glanzend gevederde buren wispelturig en klagelijk naar mij roepen. Ik slaap als een spreekwoordelijk roosje en als de ochtend aanbreekt, zet ik de ramen wijd open om vanuit mijn comfortabele bed te baden in het gekwetter van het ochtendgloren. Nog nooit heeft een dag mij zo verwelkomd. Ik sta op om hem te ontmoeten en voel me echt versterkt.