Een Titanic-verhaal in Belfast

Titanic: gemaakt in Belfast

Op 10 april 1912 voer de Titanic weg uit Southampton in Engeland. Er werden passagiers opgepikt in Cherbourg in Frankrijk en in Cobh (toen Queenstown) in Ierland. De bestemming was New York.

Maar het beroemdste schip ooit werd gebouwd in Belfast, bij de scheepswerf Harland & Wolff op Queen’s Island. En zoals lokale bewoners met typische Noord-Ierse gevatheid zeggen: "Toen het schip hier wegging, was er niks aan de hand."

Donal is een gids van Belfast Mic Tours en neemt me mee naar Maritime Mile op het deel van Queen’s Island dat nu bekendstaat als de Titanic Quarter. Tijdens onze wandeling laat hij me kaarten en foto's zien uit de late victoriaanse en edwardiaanse tijd, een industriële stad vol rokende schoorstenen en welvarende scheepswerven en handel in linnengoed, tabak en whiskey.

Queen’s Road was bruisend in 1911, met die bijzondere romp die vorm kreeg in een reusachtige stellage. Een andere foto komt uit de jaren '70 van de vorige eeuw en toont dezelfde gebieden, met bergen aan schroot.

"Dit is wat ik me nog herinner van Queen's Quay in die tijd", vertelt Donal me. "Toerisme bestond niet. Er was geen backpacker te vinden."

De verschillende foto's van dezelfde locaties zijn fascinerend. Tijdens de bouw van de Titanic was Belfast een industrieel centrum voor het Britse Rijk. In de jaren '70 en '80 was het een hartverscheurende plek.

Tegenwoordig is het een toeristische bestemming met verrukkelijke restaurants, baanbrekende straatkunst, geweldige winkels en musea. Hoe is deze verandering langzaamaan tot stand gekomen? Hoe is de perceptie van de Titanic in Belfast veranderd en wat is volgens de lokale bewoners de nalatenschap van het schip in de stad, 110 jaar nadat deze luxe lijnboot wegvoer op de rivier de Lagan?

Een geweldig verhaal om te vertellen

"In 1985, toen het [wrak] werd ontdekt, waren we niet in staat geweest een toeristische sector te onderhouden", zegt Susie Millar, eigenaar van Titanic Tours Belfast en voorzitter van de Belfast Titanic Society.

Maar na een dertigtal jaren van conflict brak er met het ondertekenen van het Goedevrijdagakkoord in 1998 een nieuwe tijd van vrede aan. Toevallig kwam een jaar eerder een film uit met acteurs Leonardo DiCaprio en Kate Winslet genaamd Titanic, het was een kassucces dat het schip wereldberoemd maakte. Men werd opeens enthousiast: "We hebben een geweldig verhaal om te vertellen."

Susie heeft ook een persoonlijke connectie met het schip. "Mijn overgrootvader was de assistent-ingenieur. Zijn naam was Tommy Millar. Begin 1912 werd hij weduwnaar, dus zijn reden om aan boord te springen van de Titanic was dat hij een nieuw leven wilde beginnen in New York ...

Hij had twee jonge kinderen die hij bij familie achterliet toen hij op dit avontuur ging. Maar het liep natuurlijk niet zoals verwacht. De kinderen werden wees."

Het grootste schip ter wereld

De Titanic werd bij de scheepswerf Harland & Wolff gebouwd als de tweede van de drie Olympic Class-schepen voor de White Star Line. In die tijd was de scheepswerf van Belfast een van de grootste ter wereld, met maar liefst 32 hectare op Queen’s Island en 10.000 mensen in dienst.

Harland & Wolff hadden honderden schepen gebouwd, maar de Olympic, Titanic en Britannic waren echt speciaal: technische, technologische en luxe wonderen die de normale begrippen van passagiersschepen ver overtroffen.

"Tommy kwam thuis en vertelde zijn zonen dat hij aan het grootste schip ter wereld werkte en dat ze terecht trots moesten zijn op wat Belfast aan het doen was", zegt Susie.

Zijn jongste zoon, Ruddick, die maar vijf jaar oud was toen Tommy op reis ging, schreef later een boek op basis van zijn verhaal. "Hij kon maar niet begrijpen hoe het schip kon blijven drijven", zegt ze.

De 100.000 mensen die de Titanic te water hebben zien gaan vanuit Arrol Gantry in de rivier de Lagan, hebben misschien wel hetzelfde gevoeld. Het lijnschip van 269 meter is een dwerg vergeleken bij de hedendaagse cruiseschepen, maar voor die tijd was het een wonder. ("De boot is onzinkbaar" is een bekend citaat van Phillip Franklin van de White Star Line.)

Drie miljoen klinknagels waren praktisch allemaal met de hand op hun plek geslagen. In Titanic Belfast, het bekroonde, interactieve museum, kun je via een meeslepende vaart langs de scheepswerf een aaneenschakeling van de bezienswaardigheden en geluiden van die dag meemaken. "Elk schip kost een leven en er zijn ook veel ongelukken gebeurd", zegt een stem. "Het constante gehamer was overal in Belfast te horen."

Er werd negen maanden besteed aan het aanleggen van de Titanic in een droogdok, waar de overgrootvader van Donal Kelly, ingenieurs als Tommy Millar en honderden andere ambachtslieden en arbeiders het schip afmaakten. "De beste kamer die ik ooit heb gehad op een schip", zei een eersteklaspassagier over zijn luxe hut.

De Titanic had een aantal stijlen en standaarden afhankelijk van de klasse en het meest luxe verblijf is ook vandaag de dag nog verbluffend: met onder andere hemelbedden, warm stromend water, marmeren gootstenen, elektrische kachels en een vijfsterrenservice. Een voorbeeld van die vijfsterrenservice waren de 8.000 sigaren die aan de passagiers ter beschikking werden gesteld.

TITANICa: een Titanic-tentoonstelling

Bij een andere tentoonstelling: TITANICa in het Ulster Transport Museum net buiten de stad Belfast, zie ik de borden en het zilverwerk van de White Star Line in vitrines. Ik begin beter te begrijpen waarom dit schip, en deze reis, blijven betoveren.

Een technisch wonder. De mysteries. De gemiste kansen. Tijdens z'n maidentrip was de Titanic een drijvende momentopname van het edwardiaanse klassesysteem.

Sommige passagiers, zoals John Jacob Astor, Benjamin Guggenheim (die het niet overleefden) en 'de onzinkbare Molly Brown' (wat ze niet was), waren waanzinnig rijk. Anderen hadden lang gespaard voor een kaartje in de derde klasse met de hoop op een nieuw, beter leven in Amerika. Iedereen had een verhaal.

Bij TITANICa zie ik een fles warm water en een nachthemd die zijn gevonden op de zeebodem, samen met een aantal parfumflesjes die Adolphe Saafeld, een Duitse apotheker, mee had genomen voor zijn nieuwe activiteiten in Amerika.

Het 'onzinkbare' schip zinkt

En dan is er natuurlijk nog de Titanic-ramp. Op 31 maart 1912, voordat het gedoemde schip Belfast verliet, gaf Tommy Millar zijn zoon twee penny's, en vertelde hem dat hij ze niet mocht uitgeven totdat de hele familie weer bij elkaar zou zijn.

"Maar dat gebeurde natuurlijk niet", zegt Susie Millar. Ruddick "stond aan de oevers van het Belfast Lough en keek toe hoe de Titanic langs Carrick en Larne voer en de hoek om ging". Haar familie heeft die penny's nog steeds: "We hebben ze nooit uitgegeven."

De Titanic zonk in de vroege uren van 15 april 1912. In een poging om New York eerder te bereiken dan gepland, kon een ijsberg niet op tijd vermeden worden. Bedieners van de draadloze telegrafen stuurden wanhopig oude CQD- en nieuwere SOS-signalen uit, maar het duurde nog geen drie uur voordat het lijnschip in twee delen brak en 3,7 km naar de Noord-Atlantische zeebodem zonk.

"Iedereen om me heen zei dat het schip was verdwenen", zegt een overlevende. Het onzinkbare schip was gezonken en beroofde meer dan 1500 mensen van het leven.

De tragedie werd al snel voorpaginanieuws. Bij Harland & Wolff, dat drie jaar aan de Titanic werkte: "Er gaan verhalen rond over mannen die met een pint in de hand huilen om het tragische nieuws", zegt Donal Kelly. Wat volgde was verontwaardiging, onderzoeken en veranderingen in de veiligheidspraktijken op zee.

Een taboe-onderwerp

Vandaag de dag kent iedereen het verhaal wel. Mijn kinderen hebben op school tekeningen van de Titanic gemaakt. Maar dat was niet altijd het geval.

Twee jaar nadat het schip zonk, brak de Eerste Wereldoorlog uit. Britannic werd een ziekenhuisschip. Het verhaal werd niet aangekaart, vooral niet in Noord-Ierland.

"De Titanic was een taboe-onderwerp", zegt Donal Kelly. "Toen ik als tiener in Belfast opgroeide, werd dit buiten ons huis nooit besproken", voegt Susie Millar toe. "Wij hadden dit fantastische schip gebouwd en slechts 13 dagen later lag het op de bodem van de oceaan.

Men schaamde zich een beetje … hebben we iets verkeerd gedaan? Was het onze schuld? Was het onze trots die werd gestraft?

Er was sprake van al deze emoties. En toen ik opgroeide, waren er nog een hele hoop andere dingen aan de gang in Belfast … niemand besteedde aandacht aan een gezonken schip."

Het wrak van de Titanic werd ontdekt in 1985, toen de oceanograaf Robert Ballard een puinveld volgde en een spookachtig voorsteven vond dat eruitzag alsof het door de zeebodem was gesleept ("Het was alsof de Titanic nog steeds naar de stad New York probeerde te reizen", zei hij). Maar het Noord-Ierse conflict zorgde ervoor dat de rol die Belfast in het verhaal speelde, in de kiem werd gesmoord. Evenals een eventuele toeristische attractie.

In 1968 werd het laatste schip gelanceerd vanaf Queen's Yard. De scheepshellingen werden een parkeerplaats, de economie was in verval.

Zelfs in de jaren '90, toen ik voor het eerst de stad bezocht, adviseerden mijn vrienden die er woonden om oogcontact te vermijden. Winkels sloten tijdens de lunch op zaterdag. Ik schreef er geen reisverhalen over.

De tijden veranderen

Maar er is iets veranderd. In 1997 kwam de film Titanic van James Cameron uit, een echte dramafilm die iedereen wilde zien. Een jaar later werd het Goedevrijdagakkoord ondertekend, waarmee een vredesakkoord werd gesloten dat lange tijd onvoorstelbaar leek. Belfast ontwikkelde zich niet van de ene op de andere dag tot een bruisende stad. Maar opeens waren er mogelijkheden voor groei.

In de jaren 2000 schreef ik met veel plezier het artikel 'Belfast 2.0'. De verandering was complex en lomp, maar dat is het altijd. Maar in plaats van te praten over een conflict kon ik schrijven over eten en winkelen.

Bezoekers konden met black cabs een rondleiding krijgen langs de politieke muurschilderingen. Lady Gaga en Adele werden ingevlogen voor de MTV Europe Music Awards.

Nieuwe gebouwen, zoals het Victoria Square Shopping Centre en de Odyssey (nu de SSE Arena), zetten vaart achter de ontwikkelingen, zoals het Metropolitan Arts Centre (MAC) en het vijfsterrenhotel Merchant. De stad heeft zelfs een ijshockeyteam! En toen kwam 100 jaar na de lancering van de Titanic de doorbraak.

Titanic Belfast: een heldenattractie

"Titanic Belfast is de afgelopen 10 jaar de katalysator geweest voor de toeristische sector in Noord-Ierland", zegt Eimear Kearney, het hoofd van de marketing, die ik ontmoet nadat ik de galeries heb bezocht. Eerder waren mensen "in verlegenheid gebracht en een beetje beschaamd om te praten over de Titanic, omdat deze door de Noord-Ieren werd gezien als een mislukking", zegt Eimear.

Maar vandaag de dag is deze attractie ook een ode aan de mensen die het schip hebben gebouwd en de tijden waarin dit gebeurde. "Het was een keerpunt voor de stad. We moesten in een positiever licht over onszelf spreken", zegt ze.

De Titanic Belfast is een publiek-privaat partnerschap en is in handen van Maritime Belfast Trust. Dit is een liefdadigheidsinstelling die verantwoordelijk is voor het behoud en de promotie van het maritieme erfgoed van de stad. Titanic Belfast doet me denken aan het Guggenheim Museum in Bilbao: beide gebouwen zijn letterlijk schitterend (meer dan 38 meter hoog en de met aluminium beklede 'rompen' hebben dezelfde hoogte als die van de Titanic) en zijn een katalysator voor de ontwikkeling van het toerisme.

Cobh in county Cork, Cherbourg en Southampton hebben allemaal sterke banden met het schip, maar Titanic Belfast heeft van Belfast de wereldwijde hub van het Titanic-toerisme gemaakt.

Titanic Belfast beleven

Tijdens mijn bezoek aan Titanic Belfast bezoek ik de scheepswerf, zie ik replica's van hutten, kom ik meer te weten over het leven in Belfast in 1912, bekijk ik beelden van de onderzeese wrakken van de onderzeeër van Ballard, stap ik aan boord van de echte SS Nomadic, een hulpschip dat passagiers uit Cherbourg vervoerde (die je ook apart kunt bezoeken) en lees ik citaten van beroemde bezoekers.

"Belfast is een unieke stad", zegt oud-president van de Verenigde Staten Barack Obama. "De ooit verlaten fabrieken worden herbouwd. Voormalige industriële locaties zijn herboren. Bezoekers komen van overal … om Seamus Heaney te parafraseren: het is een verdomd geniale geestverschijning. Dit eiland is nu chic."

Het opzwepende effect van dit gebouw als heldenattractie staat buiten kijf met de 6,5 miljoen bezoekers uit meer dan 145 landen in het eerste decennium. "De grote zilveren magneet", zoals Donal Kelly het noemt.

De Maritime Mile

"De 100e verjaardag [in 2012] was altijd de belangrijkste datum", zegt Susie Millar. "We moesten een soort van tastbaar product hebben dat een wereldwijd publiek zou aantrekken - dat is ons gelukt.

Maar het gaat niet alleen om dat gebouw. Het gaat ook om wat er wordt gedaan met de waterkant, wat ze nu de Maritime Mile noemen. Het is een bestemming geworden waar je drie of vier dagen in kunt doorbrengen."

Dat klopt. Praten over de Titanic was lange tijd taboe, maar vandaag de dag worden het verhaal van dit schip en de stad die het heeft gebouwd, juist omarmd. Dit heeft bijgedragen aan een steeds groter wordende stroom toeristen.

Er zijn festivals, Michelin-sterren en allerlei nieuwe ontwikkelingen in het Cathedral Quarter en het CS Lewis Square in Oost-Belfast. Ik kan een heerlijke kop koffie kopen, een eet-, drink- of muziekrondleiding doen (wist je dat Led Zeppelin Stairway to Heaven voor het eerst live heeft gespeeld in Ulster Hall?), een stedelijke Gaeltacht (Iers sprekende buurt) in West-Belfast bezoeken of een cocktail drinken met lokale ambachtelijke Shortcross- of Jawbox-gin in Ierlands hoogste bar in het Grand Central Hotel.

Een Titanic-menu

"Na 30 jaar hard werken was de tijd er gewoon rijp voor", zegt chef-kok Conor McClelland, die samen met zijn vrouw Bernie de luxe B&B Rayanne House runt in Holywood, net buiten Belfast. "Het was in feite een logisch gevolg. Hoe meer toeristen, hoe meer restaurants er nodig waren … het was een combinatie van alles."

Rayanne is een victoriaans huis met uitzicht op Belfast Lough, waar Conor al sinds 2010 zijn Titanic Menu serveert. Een feest voor 'Titanoraks' zoals hij de fans van het schip noemt. "Het is een replica van het allerlaatste diner dat werd geserveerd aan eersteklaspassagiers", legt hij uit: negen uitbundige gangen met uiteenlopende gerechten zoals een room- en gerstsoep bereid met Bushmills-whiskey, gepocheerde zalm met mousseline-saus en in de pan gegaarde filet mignon met foie gras en truffel.

Het menu werd zorgvuldig vereeuwigd uit gerestaureerde recepten en menu's en wordt geserveerd in een stijlkamer versierd met porseleinen replica's, roze rozen en witte madeliefjes. "Het is verbazingwekkend dat een menu dat meer dan 100 jaar oud is, nog steeds in trek is", zegt hij over het voedsel met Franse invloed. "Het was een waanzinnig menu … heel decadent".

Dankzij een groeiend vertrouwen en de kwaliteit van Iers eten is het grootste deel van Conors ingrediënten afkomstig van het eiland. Daarnaast krijg ik het leuke feitje te horen dat de familie van Bernie, die aan het begin van de jaren 1900 in de fruithandel werkte, zelfs vruchten heeft geleverd aan de Titanic. "Je kijkt ook uit op Belfast Lough en je kunt je letterlijk voorstellen dat de Titanic op en neer vaart bij wijze van test", zegt Conor.

Het Titanic Hotel

Mijn bed voor de nacht past helemaal bij het thema. Het Titanic Hotel staat op de plek van de oude tekenkantoren van Harland & Wolff en bevat nog een aantal originele kenmerken, zoals de kantoren van de directeurs, de ijzeren trap en het bureau van de hoofdontwerper in The Wolff Grill.

Terwijl ik mijn tanden zet in een gerecht met heilbot, curry en kreeft met hollandaisesaus, lees ik een informatiebord over de kamer: blijkbaar wordt deze ook wel 'de uitbranderkamer' genoemd omdat de mensen die er naartoe werden geroepen, meestal op hun kop kregen.

De muren van het hotel zijn versierd met posters van de White Star Line en monochrome foto's van het schip. De originele balies zijn omgebouwd tot vitrines met oude instrumenten en documenten. "Het is eigenlijk net een museum", zegt de receptionist.

"Het grote succesverhaal is het hotel", zegt Colin Cobb van Titanic Belfast Tours, een andere gids die ik ontmoet. Volgens hem is het "smaakvol gerestaureerd". Colin geeft al jaren rondleidingen en vertelt me zijn realistische, eerlijke mening over de geschiedenis en toekomst van Belfast.

We volgen de Martime Mile langs de rivier, langs Titanic Belfast, kunstinstallaties, roestige laatste overblijfselen van de originele Arrol Gantry en plekken die wachten op toekomstige ontwikkeling. Onze laatste stop is het originele Pump House, waar een deel van een nieuwe whiskeystokerij te zien is, en het droogdok waar het schip werd gemonteerd. Het is een griezelige plek. "De laatste plek waar Titanic op het droge lag", peinst Colin.

De nalatenschap van de Titanic

Het is verbazingwekkend hoeveel mensen en plaatsen dit tragische schip heeft beroerd. Aan het einde van het scheepsdok zie ik een waterhoen het water in kruipen, precies op de plek waar de Titanic dat meer dan een eeuw geleden ook deed. Susie Millar komt op herdenkingsdagen nog steeds naar deze plek om na te denken, en op deze plek eindigt tevens de rondleiding van Donal Kelly nadat we kruis of munt hebben gegooid.

Meer dan een eeuw sinds hun overgrootvaders aan het schip werkten, voelt het alsof de nalatenschap van de Titanic ook in sterk verband staat met de industriële kundigheid uit die tijd, net als verhalenvertellers en de opkomst van een 21e-eeuwse stad.

"Zo'n 20, 30 jaar geleden was het erg moeilijk om mensen over te halen naar deze plek te komen", mijmert Donal.

Dat is vandaag de dag wel anders.

Pól Ó Conghaile is een reisredacteur bij de Irish Independent.

Thérèse Aherne is een fotograaf uit Dublin.